Historia e gjuhës së urrejtjes nuk mbaron kurrë. Por çfarë tregon puna e Komisionit për Ankesa të Këshillit për Etikë në Media (KEMM)?
Përpjekjet për të parandaluar gjuhën e urrejtjes në media dhe në rrjetet sociale nuk kanë dhënë fryte deri më tani.
Gjuha e urrejtjes nuk zvogëlohet ose zhduket nga mediat – të shtypura, portalet dhe rrjetet sociale.
Si është situata në vendin tonë?
Në Maqedoni, gjërat nuk ndryshojnë shumë nga situata në rajon. Në vitet e fundit, janë kryer një numër studimesh dhe analizash mbi gjuhën e urrejtjes. Nga organizata të ndryshme dhe nga Komiteti i Helsinkit, dhe nga Instituti Maqedonas për Media, nga Instituti për Studime të Komunikimit, Metamorfozis… Ata e përcaktojnë qartë situatën me gjuhën e urrejtjes. Janë identifikuar arsyet pse lufta me atë fjalim nuk ka qenë e suksesshme. Dobësitë e sistemit u vunë në dukje, para së gjithash, autoriteteve të zbatimit të ligjit, gjykatave dhe prokurorive dhe institucioneve të tjera, si dhe institucioneve të medias të kërkuara me ligj për t’u kujdesur për mediat dhe punën e tyre.
Ja disa statistika për vendimet në të cilat është zbuluar gjuha e urrejtjes dhe diskriminimi në çfarëdo baze, të cilat janë bërë nga Komisioni për Ankesa i KEMM-it. Shumica e tyre janë për mediat online. Është interesante se të dhënat për një periudhë treguan se numri i ankesave për gjuhë të urrejtjes ishte në rënie. Nga viti 2014 deri në vitin 2017, në tre vjet, kemi pranuar 49 vendime për gjuhën e urrejtjes ose diskriminimin. Në vitin 2018 ka 9 vendime, në vitin 2019 – 12, në vitin 2020 – gjashtë, në vitin 2021 dhe në vitin 2022 pas katër vendimeve. A do të thotë kjo se gjithnjë e më pak përdoret gjuha e urrejtjes në Maqedoni? Jo. Kjo u konfirmua vitin e kaluar.
Sipas statistikave të Këshillit të Etikës për vitin 2023, menjëherë pas numrit të vendimeve, në lidhje me raportimin e pasaktë ose të pavërtetë ose shkeljen e nenit 1 të Kodit të Gazetarëve dhe Udhëzimeve për Raportimin Etik të Mediave Online, gjithsej 31, ka pasur 15 vendime për gjuhën e urrejtjes dhe diskriminimin. Kjo konfirmon se nuk ka zvogëlim të gjuhës së urrejtjes, por ka të bëjë me lëvizjen e gjuhës së urrejtjes nga media në rrjetet sociale, veçanërisht, duke kaluar në komentet e mediave sociale, ku disa media postojnë përmbajtjen e tyre.
Në vendin tonë, shumë pak media lejojnë komentimin në faqet e tyre. Ata ndoshta kanë frikë nga komentet e papritura ose nuk kanë administratorë ose monitorues që do të merrnin parasysh se çfarë dhe si komentohet. Nëse dihet që edhe portalet serioze kanë dy deri në tre të punësuar, disa dhe pak më shumë, kjo sugjeron që ata nuk janë të gatshëm të marrin përsipër sfidën – redaktimin e komenteve për të hequr gjuhën e urrejtjes.
Cila është arsyeja e rritjes së numrit të vendimeve për gjuhën e urrejtjes të Komisionit për Ankesa të KEMM-së gjatë vitit të kaluar? Mbi të gjitha, aktiviteti i OJQ-ve që filluan të ndjekin më shpesh postimet e përmbajtjeve mediatike në rrjetet sociale. Ankesat e tyre dominohen nga gjuha e urrejtjes, nxitja e dhunës, diskriminimi dhe stigmatizimi, sulmet ndaj personave LGBT ose individëve të tjerë nga grupet e margjinalizuara, pikërisht në rrjetet sociale.
Thirrjet për të përcaktuar rregullat dhe detyrimet për mediat online dhe rrjetet sociale, që vijnë nga organizatat ose institucionet përkatëse në Evropë, nuk janë të rastësishme. Por është një gjë të kërkohen rregulla, dhe është krejt tjetër e gjithë kjo të vihet në praktikë. Ekziston një rrezik i madh i rritjes së ndërhyrjes nga shtetet në çështjet etike. Rrezik nga auto censura, madje edhe censura. Përvoja nga puna e Komisionit për Ankesa të KEMM-së tregon se komuniteti LGBT është “kryqëzuar” midis gjuhës së urrejtjes dhe lirisë së shprehjes. Kjo është veçanërisht e vërtetë nëse dëgjoni pikëpamjet e ankuesve nga njëra anë ose të mediave nga ana tjetër, për sa i përket ankesave që marrim.
Neni 10 i Konventës për të Drejtat e Njeriut, në lidhje me Lirinë e Shprehjes, është shumë i qartë. Por nuk ka një përkufizim të vetëm të gjuhës së urrejtjes.
Zakonisht gjuha e urrejtjes konsiderohet të jetë çdo formë e shprehjes që nxit diskriminim, armiqësi ose dhunë ndaj një personi ose grupi për shkak të racës, gjinisë, orientimit seksual, fesë, etnisë, gjuhës, përkatësisë politike. Fjalimi që mund të shfaqet në forma të ndryshme, duke përfshirë fyerjet abuzive, shakatë ofenduese, kërcënimet, stereotipet ose…. Mund të rritet në përhapjen e frikës, nxitjen e dhunës dhe nxitjen e diskriminimit dhe armiqësisë.
Komisioni i Ankesave në KEMM trajton gjuhën e urrejtjes përmes Kodit të Gazetarëve të Maqedonisë dhe Udhëzimeve për Raportim Etik të Mediave Online. Neni 10 i Kodit të Gazetarëve të Maqedonisë thotë se: “Gazetari nuk do të krijojë ose përpunojë me vetëdije informacione që rrezikojnë të drejtat ose liritë e njeriut, nuk do të flasë gjuhën e urrejtjes dhe nuk do të nxisë dhunë dhe diskriminim mbi asnjë bazë (orientim kombëtar, fetar, racor, gjinor, shoqëror, gjuhësor, seksual, politik…)”.
Dispozitat e Udhëzimeve janë në korrelacion me Kodin, në nenin 10, pika 10.4 e cila thotë: “Online mediat janë përgjegjëse për rishikimin e rregullt dhe heqjen e shpejtë të komenteve të përdoruesve që publikohen nën përmbajtjen gazetareske në ueb faqet ose rrjetet sociale, të cilat përmbajnë gjuhë urrejtjeje dhe kanë potencialin të shkaktojnë pasoja të dëmshme në shoqëri.”
Ekziston edhe një nen i veçantë 20 në Udhëzime, i cili i referohet përgjegjësisë së komenteve të publikuara nga lexuesit. Online media është gjithashtu përgjegjës për përmbajtjen e komenteve të postuara ndaj përmbajtjeve gazetareske të mediave të publikuara në profilin e saj në rrjetet sociale. Në të njëjtin nen thuhet se online mediat do të heqë të gjitha komentet që përmbajnë: thirrje për dhunë ose vepra të tjera penale, gjuhë të urrejtjes, diskriminim, kërcënime dhe forma të tjera të kërcënimit ndaj të drejtave dhe sigurisë së individëve, grupeve, institucioneve, qoftë të lidhura drejtpërdrejt apo indirekt me tekstin ose temën të cilën ai e përpunon.