Rritja e numrit të ankesave të parashtruara për gjuhë të urrejtjes në media dhe rrjete sociale tregon drejt dy tendencave të mundshme – ose po rritet ndërgjegjësimi i qytetarëve për të raportuar gjuhën e urrejtjes dhe diskriminimin në media, pranë Komisionit të Ankesave të KEMM, ose se po rritet përdorimi dhe përhapja e gjuhës së urrejtjes dhe diskriminimit përmes mediave.
Shkruan: Meri Jordanovska
Shpesh flasim për lirinë e shprehjes dhe përfitimet që ajo sjell, por jo shumë shpesh flasim për faktin se liria e shprehjes sjell edhe përgjegjësi. Përgjegjësia është kyçe për atë që e shprehim publikisht, si gazetarë, por edhe si qytetarë. Por për fat të keq, përgjegjësia shpesh mungon në media por dhe nga mediat, të cilat nuk duhet të përdorin gjuhën e urrejtjes dhe të nxisin dhunë e diskriminim mbi asnjë bazë. Gjithashtu nuk duhet lejuar publikimi i informacioneve që kërcënojnë të drejtat dhe liritë e njeriut.
Përkundër kësaj, në vitin 2023, Komisioni për Ankesa pranë Këshillit për Etikë në Media në Maqedoni (KEMM) ka pranuar 132 ankesa, pas të cilave ka marrë 107 vendime apo mendime. Nga këto, në 61 raste është konstatuar shkelje e Kodit të Gazetarëve dhe në 15 raste është shkelur neni 10 i kodit. Kjo përfaqëson më shumë se 18 për qind të numrit të plotë të ankesave, ku është konstatuar shkelje e Kodit të Gazetarëve sipas nenit që sanksionon përhapjen e gjuhës së urrejtjes.
Ky nen, mes tjerash, thekson se është përgjegjësia e gazetarëve dhe mediave të mbrojnë individët dhe grupet nga padrejtësia dhe diskriminimi nga organet publike dhe institucionet, nga ndërmarrjet private apo nga kushdo tjetër. Gjithashtu, thekson se media dhe gazetari nuk duhet të publikojnë materiale (informacione, imazhe, opinione, komente) që kanë për qëllim përhapjen e armiqësisë ose urrejtjes, ose nëse ka shumë gjasa që materiali i publikuar të shkaktojë armiqësi ose urrejtje ndaj dikujt sepse të racës, etnisë, gjinisë, fesë, përkatësisë politike, orientimit seksual, paaftësisë fizike, e kështu me radhë.
Megjithatë, në 15 raste të ankesave të pranuara, Komisioni ka konstatuar se mediat nuk i kanë respektuar këto parime. Në pjesën më të madhe, bëhet fjalë për gjuhën e urrejtjes kundër komunitetit LGBT në Maqedoninë e Veriut.
Kjo paraqet një rritje të madhe në krahasim me vitin 2022, kur vetëm në katër raste (nga gjithsej 45 vendime dhe mendime ku ka pasur shkelje të kodit), pra në 5.06 për qind të ankesave është konstatuar shkelje të nenit 10 nga një medium i caktuar. E gjithë kjo mund të tregojë dy tendenca – ose se ndërgjegjësimi i publikut për të raportuar gjuhën e urrejtjes dhe diskriminimin në media te Komisioni për Ankesa në KEMM është rritur, ose se është rritur përdorimi i gjuhës së urrejtjes dhe diskriminimit përmes mediave.
Gazetari duhet të intervenojë kur bashkëbiseduesi përhap gjuhë të urrejtjes
Komisioni i KEMM, në seancën e mbajtur në gusht 2023, bazuar në një ankesë nga Shoqata e Minoriteteve Seksuale dhe Gjinore Qendra KVIR kundër Televizionit Sitel, doli me mendimin se ky televizion nuk ka respektuar standardet etike gjatë transmetimit të drejtpërdrejtë të lajmeve të mbrëmjes nga 31 korriku 2023 dhe në këtë mënyrë ka shkelur nenin 10 të Kodit.
Në ankesë theksohej se bëhej fjalë për përfshirjen e një bashkëbiseduesi në lajmet e mbrëmjes të TV Sitel, i cili u deklarua si organizator i aktivitetit “Marshi i Ilindenit” dhe bëri deklarata që kategorizohen si gjuhë e nënkuptuar e urrejtjes. Sipas peticionit, bëhet fjalë për dënimin, ku theksohet se “… për të qenë pjesë e marshimit me kuaj, duhet të plotësoni disa kushte: të mos keni vese dhe të mos jeni pjesë e komunitetit LGBT”.
Komisioni me shumicë votash vendosi se ankesa ishte me bazë dhe se ishte shkelur neni 10 i Kodit, pra erdhi në përfundimin se gazetari që drejtonte bisedën, si dhe redaktori në studio, duhej të ndërhynin kur bashkëbiseduesi ishte duke shpjeguar se kush mund të jetë pjesëmarrës në marsh, pra që anëtarët e komunitetit LGBT janë të përjashtuar.
Për më tepër, më 11 maj 2023, Koalicioni për të Drejtat Seksuale dhe Shëndetësore të Komuniteteve të Margjinalizuara MARGINI Shkup parashtroi ankesë për përmbajtjen me titull “INTEGRA: Presion i paparë nga Ambasada Amerikane ndaj publikut me fushata mediatike LGBT+”, publikuar më 11 prill 2023 në portalin e internetit Vecer (vecer.press), por edhe në disa portale të tjera. Në ankesë thuhej se bëhej fjalë për transmetim të një deklarate të partisë politike “Integra” që përmbante gjuhë të urrejtjes ndaj personave LGBTI, d.m.th. gjuhë të urrejtjes dhe diskriminim në bazë të orientimit seksual dhe identitetit gjinor.
“Pavarësisht se bëhet fjalë për një njoftim “të huaj”, përmes transmetimit të tij mediat përhapin gjuhë të urrejtjes dhe diskriminim. Në njoftim LGBTI-të tregohen të përdredhur, të këqij, të panatyrshëm, të paligjshëm, se janë një e keqe që duhet çrrënjosur. Fjalimi në njoftim është një shembull tipik i gjuhës së urrejtjes që duhet të kufizohet në shoqëritë demokratike”, thuhet në ankesë.
Komisioni, pas një diskutimi të gjatë, konstatoi se në këtë rast bëhej fjalë për përcjelljen e komunikimit publik nga partia politike INTEGRA drejt Ambasadës Amerikane në formë të një njoftimi, nëpërmjet mediave, i cili përmbante gjuhë të urrejtjes ndaj një grupi të caktuar qytetarësh, dhe kështu ka konstatuar se është shkelur Kodi, apo më saktë neni 10.
Këtu mund të shtojmë edhe faktin se nën postimet e mediave në Facebook, pra në komente, shpesh ka gjuhë të urrejtjes dhe thirrje për linçim ndaj grupeve, komuniteteve apo individëve të caktuar, ndërsa redaktorët nuk ndërhyjnë, pra nuk i fshijnë komentet e tilla. Udhëzimet për raportimin etik në mediat online parashikojnë që këto lloj postimesh duhet të hiqen.
Lidhur me këtë, Komisioni për Ankesa pranë KEMM, në seancën e mbajtur më 25 korrik 2023, pas ankesës nga ana e Shoqatës së Minoriteteve Seksuale dhe Gjinore “KVIR Center”, vendosi se portali Off.net ka shkelur standardet profesionale dhe etike të përcaktuara në Udhëzimet për raportim etik në mediat online, sepse në faqen e tij në Facebook nën artikullin me titull “Për kë është në të vërtetë Krenaria”, ky portal nuk i ka hequr komentet e lexuesve që përmbajnë gjuhë të qartë të urrejtjes. Portali nuk i është përgjigjur KEMM rreth ankesës, ndërsa Komisioni për Ankesa pohoi që portali nuk e ka shkelur Kodin Etik me shpalljen e artikullit, por duke mos hequr komentet e shumta të gjuhës së urrejtjes në faqen e Facebook-ut, ka shkelur nenin 10.4 të Udhëzimeve për raportimin etik në mediat online, si dhe nenin 20 të këtyre rregullave.
„20.2. Mediumi online do të heqë të gjitha komentet që përmbajnë: thirrje për dhunë ose akte të tjera kriminale, gjuhë të urrejtjes, diskriminim, kërcënime dhe forma të tjera të shkeljes së të drejtave dhe sigurisë së individëve, grupeve, institucioneve, pavarësisht nëse ato janë të lidhura drejtpërdrejt apo tërthorazi me tekstin ose temën që trajtohet“.
Nuk ka liri për armiqtë e lirisë
Parandalimi ose kufizimi i gjuhës së urrejtjes, domethënë kontrolli ose vetëkontrolli i mediave dhe aktorëve të përfshirë në prodhimin mediatik, në drejtim të përhapjes së mesazheve të tilla, nuk do të thotë kufizim i lirisë së shprehjes. Një thënie e famshme thotë: “Nuk ka liri për armiqtë e lirisë”. Kjo do të thotë se liria e shprehjes nuk është absolute, pra mund të kufizohet kur dikush e keqpërdor atë për të shkelur të drejtat e të tjerëve në shoqëri ose për të kërcënuar disa qëllime të përcaktuara legjitime të interesit publik, shkruhet në botimin e KEMM “Njoftim në interes të publikut” – mbrojtja e parimeve etike të raportimit përmes punës së Komisionit për Ankesa.
Edhe pse liria e shprehjes është një e drejtë themelore e njeriut, shfaqja e mediave sociale ka krijuar platforma të shumta për prodhimin dhe përhapjen e gjuhës së urrejtjes, e cila vazhdon të shpërndahet më tej në media. Prandaj, edukimi i etikës mediatike duhet të fokusohet në të drejtat dhe liritë e gazetarëve dhe rolin e tyre në krijimin dhe promovimin e shoqërive pa konflikte dhe të rrisë ndërgjegjësimin për të drejtat politike, sociale dhe kulturore të individëve dhe grupeve, duke përfshirë lirinë e fjalës, si dhe përgjegjësitë dhe implikimet sociale që vijnë me lirinë e mediave.
Gazetarët duhet të kenë njohuri dhe aftësi për të identifikuar gjuhën e urrejtjes dhe për të kundërshtuar mesazhet që përmbajnë gjuhë të urrejtjes dhe diskriminim mbi çdo bazë. Mësimi i aftësive për të raportuar për tema të ndieshme, me potencial për të shkaktuar konflikt, duhet të bëhet pjesë e trajnimit të rregullt të gazetarëve gjatë gjithë karrierës së tyre.
Statistikat e fundit për punën e Komisionit për Ankesa pranë KEMM konfirmojnë pikërisht këtë dhe japin një sinjal të qartë se nevojiten përpjekje të mëtejshme për të parandaluar gjuhën e urrejtjes dhe diskriminimin mbi çdo bazë që transmetohet në media. “Lajmëtari” ka përgjegjësinë dhe të drejtën e vet të refuzojë publikimin e informacionit të caktuar, nëse mundet dhe tenton të shkelë të drejtat themelore të njeriut, të shkaktojë dhunë dhe të diskriminojë kategori të caktuara qytetarësh.
—
Ky tekst është i përpunuar nga KEMM në kuadër të projektit “Ndërtimi i besimit në media në Evropën Juglindore: mbështetja e gazetarisë si një e mirë publike”, i finansuar nga UNESCO. Teksti jo medoemos i pasqyron qëndrimet e UNESCO.